Tło historyczne
CHARAKTERYSTYKA PAŃSTWA (Bośnia i Hercegowina)
TŁO HISTORYCZNE
Przyczyn powstania i wybuchu konfliktu zbrojnego w byłej Jugosławii należy doszukiwać się nie tylko w przemianach społeczno-politycznych w Europie końca lat osiemdziesiątych, ale również w przeszłości. W utworzonej po drugiej wojnie światowej Federacyjnej Ludowej Republice Jugosławii (FLRJ) dominowały, na wzór radziecki, idee centralistycznej dyktatury proletariatu z kierowniczą rolą partii komunistycznej. W 1948r po wystąpieniu z Międzynarodówki Komunistycznej kurs ten został odrzucony na rzecz własnej wizji socjalizmu. W latach 1953 i 1963 miały miejsce kolejne ,reformy konstytucyjne, które doprowadziły do utworzenia Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii(SFRJ) i wprowadzenia na wszystkich szczeblach decyzyjnych państwa instytucji samorządu, wybieranego na zasadz klucza zapewniającego reprezentacje wszystkich narodowości. Mechanizm ten w lokalnych, republikańskich obszarach dominacji narodowościowych nie eliminował jednak ognisk napięcia etnicznego, czego wyrazem były wydarzenia w Kosowie w 1968r. oraz w Chorwacji w 1971 i 1972r. Stały się one powodem kolejnych zmian ustrojowych, idących w kierunku decentralizacji Federacji. Konstytucja z 1974r. przewidywała rozszerzenie Federacji do ośmiu podmiotów (Serbia, Chorwacja, Słowenia, Bośnia, Czarnogóra oraz funkcjonujących na prawach republik Wojewodiny i Kosowa. W Federacji ważniejsze, centralne decyzje miały być podejmowane na zasadzie jednomyślności. System ten w praktyce funkcjonował tylko za życia J. Tito, który bezwzględnie tępił wszelkie przejawy nacjonalizmu, separatyzmu, a także opozycji politycznej.
Po jego śmierci, odradzające się tendencje odśrodkowe w Federacji, a w tym dążenia Albańczyków do secesji od Serbii (popieranych przez Chorwatów i Słoweńców) doprowadziły do narastania kryzysu wewnętrznego i eskalacji napięcia. Kryzys pogłębiała dodatkowo stale pogarszająca się sytuacja gospodarcza. Reformy ekonomiczne zapoczątkowane w 1989r. ujawniły olbrzymią skalę redystrybucji dochodu narodowego z republik bogatych do biednych, co spowodowało gwałtowne narastanie separatyzmu w Słowenii i Chorwacji. W kwietniu 1990r. w Chorwacji, pod hasłami usunięcia serbskiej nomenklatury z kluczowych stanowisk, aneksji Chorwackiej Bośni i secesji od Jugosławii wygrała wybory partia F. Tudjmana (Chorwacka Partia Demokratyczna - HDZ). Na serbskiej scenie politycznej pozycja prezydenta Milosevica, jako reprezentanta postkomunistycznej Serbskiej Partii Demokratycznej (SDS) była uzależniona od poparcia silnych ugrupowań nacjonalistycznych, dla których utrata uprzywilejowanych pozycji w państwie była nie do przyjęcia. Jego program sprowadzał się do utrzymania istniejącego stanu posiadania. Pod groźbą aneksji terenów zamieszkałych przez ludność serbską w Chorwacji i w Bośni nie godził się na rozpad Federacji. Stanowisko Milosevica opierało się na wynikach badań naukowych Serbskiej Akademii Nauk, która w 1986r. oświadczyła, że serbskie tereny w Chorwacji obejmują Wschodnią Sławonię (Baranja i Zachodni Śrem), Zachodnią Sławonię oraz obszary leżące wzdłuż północno-zachodniej granicy z Bośnią wraz z niewielkim odcinkiem wybrzeża Adriatyku. We Wschodniej i Zachodniej Sławonii Serbowie zamieszkiwali w izolowanych skupiskach wiejskich. W Krajinie natomiast zamieszkiwali bardziej zwarte obszary w górzystych terenach wiejskich, od wieków tworząc zaporę przeciwko najazdom tureckim. Na wszystkich tych terenach nie stanowili oni dominującej większości, połączonej silnymi więzami ekonomicznymi, społecznymi i rodzinnymi
z Chorwacją. Z Serbią łączyło ich głównie poczucie więzi etnicznej. W lipcu 1990r. parlament chorwacki wprowadził poprawki do konstytucji, ograniczające prawa ludności serbskiej gwarantowane dotychczas w ustawach federalnych. W odpowiedzi, zamieszkujący Krajinę Serbowie, w sierpniu zorganizowali referendum i na bazie jego wyników utworzyli własny parlament - tzw. Serbską Radę Narodową z siedzibą w Kninie, który 1 października 1990r. ogłosił powstanie i autonomię Serbskiego Autonomicznego Regionu Krajiny (SARK).
W sytuacji narastającego niepokoju, pod pozorem zapewnienia spokojnego przebiegu głosowania, na tereny te wkroczyły paramilitarne bojówki serbskie (ochotnicza organizacja paramilitarna ARKANA pod dowództwem Z. Raznajtovica) skupiające najbardziej skrajne elementy polityczne. Chorwaci w odpowiedzi zmobilizowali rezerwy policji, co oznaczało już przejście do otwartego stadium konfliktu.
PRZEBIEG KONFLIKTU W BOŚNI
Konflikt zbrojny w Bośni i Hercegowinie (BiH) wybuchł 6 marca 1992r. w Mostarze i na początku kwietnia obejmował już terytorium całej Republiki. W walkach z bośniackimi Serbami, oprócz bośniackich Muzułmanów uczestniczyli także bośniaccy Chorwaci, którzy dążyli do przyłączenia zamieszkałych przez siebie terenów do Chorwacji.
Od początku walk zdecydowaną przewagę, przede wszystkim w ciężkim uzbrojeniu posiadali bośniaccy Serbowie, którym wycofujące się jednostki Jugosłowiańskiej Armii Ludowej (JAL) pozostawiły większość posiadanego uzbrojenia i sprzętu. Umożliwiło im to opanowanie do końca 1992r 72% terytorium BiH.
Sytuacja militarna w BiH uległa zmianie na przełomie 1994 i 1995r po dokonaniu zmian organizacyjnych i uzyskaniu znaczącej pomocy wojskowej przez bośniackich Muzułmanów i Chorwatów. W rezultacie przeprowadzonych w 1995r kolejnych ofensyw, strona serbska utraciła część dotychczasowych zdobyczy terytorialnych, szczególnie w północno-zachodniej części republiki. Walki z różnym nasileniem trwały do trzeciej dekady listopada 1995r.
Pod presją wspólnoty międzynarodowej, w tym głównie Stanów Zjednoczonych, liderzy Chorwacji, Federacyjnej Republiki Jugosławii i bośniackich Muzułmanów 21 listopada 1995r. w Dayton (stan Ohio) zainicjowali, a następnie podpisali 13 grudnia w Paryżu Porozumienie sprawie wojskowych aspektów ustanowienia pokoju na terenach Bośni i Hercegowiny (tzw. Dayton Peace Agreement).
IMPLEMENTACJA POROZUMIENIA Z DAYTON
Artykuł 1 par. 1 pkt. a aneksu 1-A tego dokumentu upoważniał Radę Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych do przyjęcia rezolucji dającej prawo państwom członkowskim NATO oraz organizacjom o charakterze regionalnym do utworzenia Międzynarodowych Sił Wdrożeniowych.
Na tej podstawie Rada Bezpieczeństwa ONZ rezolucją nr 1031 z dnia 15 grudnia 1995r. powołała do życia Siły Implementacyjne (IFOR - Implementation Force for Bosnia), a już następnego dnia NATO opublikowało plan operacyjny SACEUR OPLAN 10405 do operacji pk. JOINT ENDEAVOUR ( WSPÓLNY WYSIŁEK ). W wyniku porozumienia rozmieszczono siły NATO na terenie BiH - załącznik nr-2
Operacja Wspólny Wysiłek podjęta przez wojska IFOR miała zapewnić stworzenie odpowiednich warunków dla realizacji wszystkich celów wynikających z podpisanego porozumienia, a w szczególności: przestrzegania rozejmu między walczącymi stronami i nadzorowanie ich wycofania poza strefę rozdzielenia;- ochronę ewakuacji sił UNPROFOR-u nie przewidzianych do wejścia w skład IFOR;- kontroli przestrzeni powietrznej nad obszarem Bośni i Hercegowiny;- stworzenie odpowiednich warunków dla odbudowy struktur życia publicznego w Bośni i Hercegowinie.
6 listopada 1995r strona polska przekazała na ręce Zastępcy Sekretarza Generalnego NATO list wyrażający zainteresowanie przyszłym udziałem kontyngentu Wojska Polskiego w wielonarodowych Siłach Implementacyjnych. Formalną podstawę prawną udziału żołnierzy polskich w misji IFOR stworzyła uchwała Rady Ministrów nr 141/95 z dnia 5 grudnia 1995r. w sprawie utworzenia Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Siłach Implementacyjnych w Bośni. Na tej podstawie 11 grudnia 1995r. strona polska przekazała do kwatery Głównej NATO oficjalne potwierdzenie przyjęcia
zaproszenia do udziału w operacji Wspólny Wysiłek . 29 grudnia 1995r. - w drodze wymiany listów zostało podpisane oficjalne porozumienie w sprawie uczestnictwa Polskiego Kontyngentu Wojskowego w operacji wojskowej w Bośni. Do wypełnienia tej zaszczytnej misji został wyznaczony 16 batalion powietrzno - desantowy 6 BDSZ. Etat kontyngentu ustalony został w wysokości 670 żołnierzy i w dniu 5 lutego 1996r. batalion rozpoczął służbę w Bośni w pełnym składzie. Batalion wszedł w podporządkowanie Brygady Nordyckiej, sformowanej przez Danię, Finlandię, Norwegię i Szwecję, a operującej w składzie amerykańskiej 1 DZ. Po wejściu 16 bpd w skład brygady zmieniła ona nazwę na Brygadę Nordycko Polską. Rada Bezpieczeństwa ONZ rezolucją nr 1088 z 13 grudnia 1996r. podjęła decyzję o przedłużeniu mandatu misji IFOR ze zmianą jej nazwy na SFOR ( Stabilization Force for Bosnia) Siły Stabilizujące. Na tej podstawie Minister Obrony Narodowej RP, w oparciu o uchwałę nr 146/96 Rady Ministrów z dnia 17 grudnia wydał decyzję nr 1/MON z dnia 6
stycznia 1997r. w sprawie sformowania Polskiego Kontyngentu Wojskowego. Nowa międzynarodowa misja również z udziałem Polaków - podjęła trud kontynuowania działań mających na celu pełne wdrożenie treści Porozumienia z Dayton W czasie jej trwania zapoczątkowany został proces demokratycznych przemian. Stworzono podstawy normalizacji stosunków pomiędzy stronami konfliktu dającą nadzieję na pokojowe rozwiązanie konfliktu. Polski Kontyngent Wojskowy realizuje zadania w składzie Nordycko-Polskiej Brygady, którą od 18 czerwca 1998r. dowodzi Polak gen. bryg. Mieczysław Bieniek. Pierwotnym celem misji było wykonywanie przepisów Aneksu 1A (aspekty wojskowe) Porozumienia Pokojowego, praktyczne działania sprowadzały się do: spowodowania zaprzestania działań wojennych, rozdzielenia wojsk koalicji Muzułmańsko-Chorwackiej (Federacji) i wojsk Bośniackich Serbów (Republika Serbska) w połowie stycznia 1996 r.; rozdzielenia sił na spornych terenach w połowie marca 1996 r.; przesunięcia wojsk i ciężkiej broni do zatwierdzonych wcześniej miejsc dyslokacji zadanie to było realizowane pod koniec czerwca 1996 r.
Przez pozostałą część roku IFOR prowadził patrolowanie wzdłuż 1,400 km odcinka linii rozgraniczenia (IEBL) i regularnie kontrolował ponad 800 baz sprzętu i uzbrojenia. Wykonywano również zadania dotyczące usprawnienia systemu komunikacyjnego na zajmowanym obszarze. W tym czasie oddano do urzytku ponad 2,500 km dróg, naprawieno lub wybudowano ponad 60 mostów, otwarto lotnisko w Sarajewie i uruchomiono główne linie kolejowe. Ważnym elementem było poparcie dla Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) w przygotowaniu i przeprowadzeniu wyborów we wrześniu 1996 r.
Od IFOR do SFOR.
Po względnie spokojnym przeprowadzeniu wyborów we wrześniu 1996 r., IFOR wypełniał swoje zadania zgodnie z wojskowym aneksem Ogólnego Porozumienia dla Pokoju. Jakkolwiek sprawą jasną pozostawał fakt, iż życie cywilne i polityczne nadal było niestabilne i niepewne. Pod koniec grudnia 1996 r. w Bergen, w Norwegii odbyło się nieformalne spotkanie Ministrów Obrony NATO, na którym zastanawiano się nad sposobami zabezpieczenia pokoju po wygaśnięciu mandatu IFOR. Ministrowie Spraw Zagranicznych i Obrony NATO zdecydowali, że do dalszej stabilizacji sytuacji w Bośni i Hercegowinie niezbędne jest utrzymywanie Sił Pokojowych. Zgodzili się, że NATO powinno wysłać do BiH Siły Stabilizacyjne (SFOR), które były aktywowane 20 grudnia 1996 r., (z datą tą wygasł mandat IFOR). Rolą IFOR było wprowadzenie pokoju. Rolą SFOR jest utrzymanie tegoż pokoju.SFOR - jeqo rola i mandat. Zgodnie z rezolucją Rady Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych, SFOR został uprawniony do wykonywania wojskowych aspektów Porozumienia Pokojowego jako prawny następca IFOR. Tak jak IFOR, SFOR działa według Rozdziału VII Karty Narodów Zjednoczonych (narzucenie pokoju). SFOR ma te same przepisy dotyczące prawa użycia siły, konieczne do wypełnienia misji i obrony własnej.Najważniejszym zadaniem SFOR -u jest stabilizacja pokoju w BiH. Do jego głównych zadań należy: utrzymanie pokoju w rejonie całej BiH; udzielanie poparcia dla wszystkich organizacji międzynarodowych, działających w BiH. Początkowo siły SFOR-u liczyły około 32,000 żołnierzy (w przybliżeniu była to połowa sił IFOR). Wykorzystując
Porozumienie z Dayton, mniej liczebne wojska SFOR-u mogły skoncentrować się na wykonaniu wszystkich zapisów Aneksu 1 A Porozumienia Pokojowego, czyli stabilizacji warunków do pracy dla władz lokalnych i organizacji międzynarodowych.
Udział państw nie zrzeszonych w NATO.
Tak jak w przypadku IFOR, każde państwo członkowskie NATO dostarczyło część swoich sił zbrojnych do pełnienia misji w ramach SFOR. Tylko Islandia, jedyne państwo członkowskie nie posiadające armii, dostarczyła personel medyczny. Jednakże, nie tylko państwa NATO biorą udział w misji SFOR.Następujące państwa biorą udział w misji SFOR Państwa zrzeszone: Belgia, Kanada, Czechy, Dania, Francja, Niemcy, Grecja, Węgry, Islandia, Włochy, Holandia, Norwegia, Polska, Portugalia, Hiszpania, Turcja, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone. Państwa niezrzeszone: Albania, Austria, Argentyna, Bułgaria, Estonia, Finlandia, Irlandia, Łotwa, Litwa, Maroko, Rumunia, Rosja, Słowacja, Słowenia, Szwecja.
Całkowita liczebność wojsk SFOR-u:
początkowo 32,000 żołnierzy;
po restrukturyzacji 1999/2000 około 20,000 żołnierzy;
po restrukturyzacji 2001/2002 ok. 12,000 żołnierzy.
Państwa niezrzeszone reprezentowane są w SHAPE przez swoich oficerów łącznikowych.
Udział Rosji.
Udział Rosji w misjach IFOR i SFOR jest przykładem na to jak bardzo dobrze układa się współpraca pomiędzy Rosją, a NATO. Jest to duży krok w rozwijaniu wzajemnych stosunków NATO - Rosja. Siły rosyjskie przystąpiły do IFOR w styczniu 1996 r. i kontynuują swoją prace w ramach SFOR. Ich udział reguluje specjalny układ pomiędzy NATO i Rosją. W operacji SFOR bierze udział Pierwsza Rosyjska Samodzielna Brygada Spadochronowa, która jest pod taktyczną kontrolą Międzynarodowej Dywizji Północ.
Historia Nordycko - Polskiej Grupy Bojowej.
10 lutego 1996 r. w ramach Sił IFOR utworzono Nordycko-Polska Brygadę stacjonującą w Doboju i wchodzącą w skład Wielonarodowej Dywizji Północ. Sytuacja w Bośni i Hercegowinie normowała się coraz bardziej, w związku z tym tak duży kontyngent jakim była brygada wydawał się zbyteczny, dlatego też 5 stycznia 2000 r Nordycko Polska Brygada została zredukowana do Nordycko-Polskiej Grupy Bojowej. NPGB realizowała te same zadania co Nordycko-Polska Brygada. Skład grupy stanowili żołnierze z ośmiu krajów: Dani, Polski, Finlandii, Szwecji, Norwegii, Estonii, Litwy i Łotwy. Po wyjściu z grupy żołnierzy norweskich w sierpniu 2000 r. oraz fińskich w kwietniu 2001 r. w NPGB służyli żołnierze sześciu narodowości. W Nordycko-Polskiej Grupie Bojowej - polscy żołnierze służyli w sile 300 żołnierzy w: międzynarodowym sztabie, dwóch polskich kompaniach, w międzynarodowych kompaniach: dowodzenia, logistyki żandarmerii wojskowej, kompanii zajmującej się współpracą wojskowo cywilną. Dodatkowo polscy żołnierzy służą w sztabie Międzynarodowej Dywizji Północ i Kwaterze Głównej SFOR.
Powstanie - MNBG (Multinational Battlegroup)
1 stycznia 2003 r. Rozpoczęła działalność nowa w miejsce rozwiązanej 31 grudnia 2002 r. Nordycko - Polskiej Grupy Bojowej Wielonarodowa Grupa Bojowa MNBG, która weszła w skład nowej Wielonarodowaj Brygady (Północ) - MNB(N), powstałej w miejsce Wielonarodowej Dywizji Północ - MND(N). Podstawą powstania MNBG i działalności jest Memorandum of Understanding uzgodnione i podpisane przez ministrów Obrony RP i Portugalii w drugiej połowie 2002 r. MNBG realizuje takie same zadania co NPBG, a w jej skład wchodzą żołnierze trzech z państw, Polski, Portugalii i Słowenii. MNBG swoje zadania mandatowe realizuje w tym samym rejonie odpowiedzialności co poprzednio, od 1 lutego br. powiększonym, o gminę Lukavac.
